Znaki zodiaku – Tadeusz Doktór: Spotkania z Astrologią

Znaki zodiaku oznaczały pierwotnie grupy gwiazd, czyli konstelacje, na których tle przesuwało się Słońce w swoim rocznym ruchu. Z czasem jednak droga Słońca została podzielona na dwanaście równych odcinków po trzydzieści stopni.

Był to pierwszy krok ku matematycznym uściśleniom podstaw astrologii – dawny zodiak składał się bowiem z odcinków wyznaczanych przez poszczególne grupy gwiazd, toteż znaki różniły się długością. Następnym krokiem było oderwanie tak uporządkowanych znaków zodiaku od ich pierwowzorów w postaci konstelacji. Zaobserwowano bowiem, że punkt, w którym Słońce znajduje się w momencie wiosennego zrównania dnia z nocą powoli przesuwa się na tle gwiazdozbiorów około 50 sekund kątowych na rok. U progu naszej ery znajdował się on niedaleko początku gwiazdozbioru Barana. Stopniowo jednak zaczął się przesuwać w poprzek gwiazdozbioru Ryb. Powstał wtedy dylemat: jaki zodiak brać pod uwagę do astrologicznych obliczeń – czy wyznaczony przez początek gwiazdozbioru Barana, czy przez punkt, w którym znajduje się Słońce w momencie wiosennego zrównania dnia z nocą. W Europie zwyciężyła ta druga metoda. W Indiach natomiast, gdzie rozwój astrologii został zapoczątkowany przez kontakty ze światem helleńskim w okresie wypraw Aleksandra Wielkiego, do dziś używa się zodiaku opartego na konstelacjach. Jeśli zatem europejski astrolog mówi o znaku Barana, to ma na myśli indyjski znak Ryb. Podobnemu przesunięciu ulegają inne znaki. Na tę rozbieżność między znakami zodiaku a konstelacjami zwrócili już uwagę starożytni krytycy astrologii, nie zahamowało to jednak jej rozwoju. 

Pozostałością zodiaku opartego na gwiazdozbiorach jest rola, jaką odgrywają niekiedy w interpretacji astrologicznej niektóre jaśniejsze gwiazdy stałe, takie jak Aldebaran, Plejady, Arktur, Antares itd. Ich działanie podobne jest do działania planet, ale znacznie słabsze. Ptolemeusz porównywał np. Aldebarana z Marsem, a działanie Plejad z wpływem, jaki wywierają Mars i Księżyc jednocześnie. Firmicus Maternus twierdził, że Plejady wschodzące w chwili narodzin spowodują, że nowo narodzony stanie się słynnym gladiatorem i zginie na arenie wśród aplauzu tłumu.

Uściśleniem tego systemu był podział każdego znaku na trzydzieści jednostopniowych odcinków. Wschód każdego z nich miał inne znaczenie dla charakteru i losów nowo narodzonego. Na przykład według Firmicusa Maternusa człowiek, w którego horoskopie wschodzi dwudziesty stopień Skorpiona, będzie słynnym wodzem. Jego śmiałość i zuchwałość w połączeniu z buntowniczą naturą mogą spowodować, że zwróci się on przeciwko swemu władcy i zginie w wyniku tego buntu.

Oprócz tego stosowano również mniej dokładny podział znaków zodiaku na odcinki dziesięciostopniowe, czyli dekany.

Same znaki zodiaku były uporządkowane według kategorii bardziej ogólnych: aktywności i pasywności (znaki męskie i żeńskie), żywiołów (ogniste, powietrzne, wodne, ziemne), zmian pór roku (kardynalne, stałe, zmienne) itp. Tego rodzaju kategorie pozwalały na przyporządkowanie grupom znaków zodiaku pewnych cech wspólnych. Na przykład znakom ognistym odpowiadał temperament choleryczny, powietrznym – sangwiniczny, wodnym – flegmatyczny, a ziemnym – melancholiczny. Znaki kardynalne, w których Słońce rozpoczyna nową porę roku, dają urodzonym w nich zdolności przywódcze i inicjatywę, znaki stałe, w których pozycja Słońca ustala zapoczątkowaną porę roku, charakteryzuje wytrwałość, cierpliwość i pewna niechęć do zmian, natomiast znaki zmienne, w których pozycja Słońca zapowiada zbliżającą się zmianę pór roku, cechują ludzi o upodobaniach do zmian, niefrasobliwości i pewnej ustępliwości.

Szczególnie rozbudowane były zodiakalne typologie charakterologiczne, które precyzowały pojęcia psychologiczne jeszcze w czasach poprzedzających pojawienie się psychologii jako odrębnej nauki. Przykładem takiej klasyfikacji zjawisk psychicznych za pomocą znaków jest przedstawiona niżej typologia charakterów, którą podajemy w nieco skróconej i uwspółcześnionej postaci.

Baran – znak męski, ognisty i kardynalny. Podlega Marsowi. Odpowiadają mu zdolności przywódcze i przodowanie w działaniu, silna wola, przedsiębiorczość, samodzielność, energia, prostolinijność w postępowaniu, popędliwość, kłótliwość, gwałtowność, samowola i niecierpliwość.

Byk – znak żeński, ziemny i stały. Rządzi nim planeta Wenus. Usposobienie łagodne, wytrwałość, skłonność do konserwatyzmu, upór, zmysłowość, niedbalstwo.

Bliźnięta – znak męski, powietrzny i zmienny. Włada nim Merkury. Zdolności i zamiłowania intelektualne, wrażliwość, dobra wymowa, poczucie humoru, zmienność, drażliwość, sarkazm.

Rak – znak żeński, wodny i kardynalny. Panuje nad nim Księżyc. Receptywność, opiekuńczość, dobra pamięć i wyobraźnia, zmienność, ustępliwość i skłonność do wycofywania się w sytuacjach trudnych.

Lew – znak męski, ognisty i stały. Włada mm Słońce. Zdolności i zamiłowania przywódcze, duma, poczucie niezależności, ambicja, wielkoduszność, zarozumiałość, próżność.

Panna – znak żeński, ziemny i zmienny. Podlega Merkuremu. Trzeźwość, rozsądek, metodyczność i zamiłowanie do porządku, drobiazgowość, krytykanctwo, interesowność, zamiłowanie do plotek.

Waga – znak męski, powietrzny i kardynalny. Rządzi nim Wenus. Towarzyskość, takt i delikatność, zamiłowania i zdolności artystyczne, niezdecydowanie, podatność na wpływy środowiskowe, zmienność i brak wytrwałości.

Skorpion – znak żeński, wodny i stały. Włada nim Mars (we współczesnej astrologii także Pluton). Energia, silne przeżywanie uczuć, dociekliwość, przenikliwość, okrucieństwo, skrytość, podejrzliwość, zmysłowość, skłonność do samoudręczeń.

Strzelec – znak męski, ognisty i zmienny. Podlega Jowiszowi. Szerokie horyzonty umysłowe, niezależność, prostolinijność, szczerość, pogodne usposobienie, buntowniczość, roztargnienie.

Koziorożec – znak żeński, ziemny i kardynalny. Włada nim Saturn. Cierpliwość, surowość, koncentracja, wytrwałość, ideowość, zdolności dyplomatyczne, pesymizm, sztywność, mizantropia, bezwzględność.

Wodnik – znak męski, powietrzny i stały. Rządzi nim Saturn (we współczesnej astrologii również Uran). Humanitaryzm, altruizm, nic-konwencjonalność, nerwowość, chaotyczność, niesolidność.

Ryby – znak żeński, wodny i zmienny. Włada nim Jowisz (we współczesnej astrologii również Neptun). Pacyfizm, łagodność, wyrozumiałość, bierność, lenistwo, ociężałość, przewrażliwienie i sentymentalizm.